برای اطلاع از ریتم فعالیت قلبی و نحوه جریان خون در عروق و شریان های قلب، پزشکان از اکوکاردیوگرافی برای این امر استفاده می کنند. این روش یکی از بی ضررترین روش های تست و بررسی فعالیت قلب می باشد که بر پایه امواج صوتی انجام می گیرد و می تواند اطلاعات بی شماری از قلب را قبل از جراحی در اختیار پزشک قرار دهد. اکوکاردیوگرافی در سال 1950 بر پایه تکنولوژی اولتراسوند به صورت تک بعدی جهت بررسی قلب اختراع شد که در گذر زمان به نوع دو بعدی، سه بعدی و چهار بعدی پیشرفت کرد. مجموعه یوکامد در این صفحه اطلاعات جامعی از انواع و نحوه انجام اکو کاردیوگرافی را بیان می کند.
اکوکاردیوگرافی چیست؟
یکی از روش های دیجیتالی و فوق العاده هوشمند در بررسی فعالیت قلب و نحوه جریان خون، اکوکاردیوگرافی می باشد که فقط از امواج فراصوت، برای شفاف سازی فعالیت و ساختار قلب بهره می برد. تابش امواج فراصوت دستگاه اکو و بازتاب صوتی آن و همچنین تبدیل امواج دریافتی به سیگنال الکتریکی، عملکرد کلی اکو قلب است که توسط دستگاه تخصصی و فوق پیشرفته، بدون هیچ گونه تهاجمی انجام می شود.
نحوه عملکرد و اصول فیزیکی آن
این دستگاه با داشتن پروپ، می تواند امواج صوتی را در میزان 2 تا 10 مگاهرتز به سطح قفسه سینه بتاباند که این امواج با برخورد به بافت و ساختارهای قلب، بازگردانده می شود و توسط همان پروپ دریافت می گردد. عملکرد سیستم دستگاه اکو می تواند امواج اولتراسوند دریافتی پروپ را به سیگنال الکتریکی تبدیل کرده و آن را روی صفحه نمایش دستگاه نمایان کند. در این صورت پزشک می تواند تصویری شفاف و کاربردی از ساختار و فعالیت قلب را دریافت کرده و مشکلات و نارسایی های موجود را تشخیص دهد.
این دستگاه می تواند به چهار حالت، به تابش امواج موردنظر به قلب اقدام کند:
- در حالت اول، امواج به صورت تک بعدی برای نمایش حرکت دریچه و دیواره های قلب اعمال می شود.
- در حالت دوم امواج به صورت دو بعدی برای نمایش آناتومی قلب به کار می رود.
- در حالت سوم، امواج به صورت سه بعدی و چهار بعدی برای نمایش دقیق با جزئیات بیشتر قلب اعمال می گردد.
- در حالت دوپلر، برای بررسی سرعت و نحوه جریان خون در دریچه و شریان های قلب استفاده می شود.
مقایسه با دیگر روش‌های تصویربرداری قلبی (مانند آنژیوگرافی و MRI قلب)
تصویربرداری از قلب با اکو کاردیوگرافی با هزینه کمتر، سرعت بیشتر، غیرتهاجمی و بدون درد و آسیب انجام می گیرد، اما روش های مختلف دیگری نیز برای تصویربرداری از قلب نظیر آنژیوگرافی و MRI وجود دارند که اغلب هزینه بالایی را متحمل می شوند و نیاز به بستری و یا استفاده از تجهیزات و اقدامات تخصصی دارند.
آنژیوگرافی که در نتیجه ایجاد شکاف و تزریق ماده حاجب انجام می گیرد، برای بررسی تنگی عروق کرونری استفاده می شود. MRI نیز مانند اکو قلب، غیر تهاجمی می باشد اما دستگاه و فلز خاص برای کاشت در قلب است که طبیعتا هزینه بسیار بالایی را برای بیمار ایجاد می کند. این روش صرفا ارزیابی دقیق بافت و عملکرد قلب را انجام می دهد.
انواع اکوکاردیوگرافی
روش اکوکاردیوگرافی برای بررسی قلب، دارای زیر مجموعه های اقدامی است که هر زیرمجموعه با توجه به مشکل قلبی خاص بیمار، مورد اعمال قرار می گیرد. چهار روش کاربردی برای انجام اکوکاردیوگرافی اعمال شده اند که در ادامه کاربرد و نحوه اجرای آن ها را معرفی می کنیم.
اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک (TTE)
ساده ترین و رایج ترین نوع اکو قلب، روش توراسیک می باشد که در این فرایند، پروپ دستگاه روی قفسه سینه قرار می گیرد و امواج اولتراسوند مستقیما به قفسه سینه و بافت قلب فرد تابانده می شود و نتیجه آن روی نمایشگر دستگاه مشخص می شود. این روش که کاملا غیرتهاجمی و بدون درد است، سرپایی انجام می گیرد و نیازی به بستری بیمار و دوران نقاهت ندارد و دردی را نیز متوجه بیمار نمی سازد.
در این روش عملکرد کلی قلب دریچه ها و مایع دور قلب بررسی می گردد اما ممکن است نتایج شفافی از این روش برای افرادی که از اضافه وزن رنج می برند، حاصل نشود.
اکوکاردیوگرافی ترانس ازوفاژیال (TEE)
در این روش که نیمه تهاجمی محسوب می شود، پزشک نیاز دارد برای دریافت تصویر دقیق تری از بافت و ساختار عملکردی قلب، امواج صوتی را از نزدیک ترین قسمت به قلب بتاباند. بنابراین لازم است که پروب دستگاه از داخل دهان وارد شده و پس از عبور از مری، در نزدیک ترین فاصله با قلب، پرتاب امواج صوتی را انجام دهد. این کار نیاز به بی حس کردن بخشی از مری و تجویز آرامش بخش برای بیمار دارد تا فرآیند تصویربرداری در بهترین حالت خود انجام بگیرد.
در انجام اکو TEE، امکان مشاهده جزئیات دقیق دریچه ها، لخته های خون شریانی وجود دارد و اغلب برای تشخیص اندوکاردیت، بررسی ترومبوس دهلیز چپ و تست کردن وضعیت دریچه ها قبل از جراحی باز یا بسته قلب استفاده می شود. برای انجام این کار، بیمار باید از مصرف غذا و نوشیدنی، حدود شش ساعت قبل از فرایند اکو خودداری کند.
اکوکاردیوگرافی استرس
این روش از اکوکاردیوگرافی، امکان تصویربرداری از قلب در حین انجام فعالیت شدید مانند ورزش یا مصرف داروهای محرک قلب را فراهم می کند. برای انجام این کار لازم است که تیم تخصصی به همراه تجهیزات کامل، در محلی که فرد اقدام به فعالیت های ورزشی می کند، حاضر باشند تا تصویربرداری انجام بگیرد. روش انجام این کار مانند توراسیک است که پروب روی قفسه سینه نصب می شود.
این کار نیز کاملا غیرتهاجمی می باشد و صرفا برای بررسی عروق کرونری قلب و تشخیص بیماری ها و علت درد قفسه سینه در هنگام حرکت یا سکون استفاده می شود.
اکوکاردیوگرافی جنین
برای اکو کردن قلب جنین در شکم مادر، از روش اکوکاردیوگرافی جنین استفاده می شود که در این فرایند، از روی شکم مادر، عملکرد قلبی جنین بررسی شده و نقایص قلبی مادرزادی مورد تشخیص قرار می گیرد. طبیعتا اکو قلب جنین با انجام روش های تهاجمی یا لیزری، سلامت او را به خطر می اندازد اما اکوکاردیوگرافی جنین بدون هیچگونه آسیبی، عملکرد و ساختار قلب جنین را برای پزشک روشن می کند.
با این حال مادرانی که سابقه بیماری خانوادگی، سقط مکرر، دیابت، مصرف داروهای انعقادی و… دارند باید برای سنجش سلامت قلب جنین، اکو موردنظر را انجام دهند.
مراحل انجام اکوکاردیوگرافی
برای انجام اکوکاردیوگرافی قلب با روش های گوناگون، ابتدا باید بیمار در مطب پزشک حاضر شود. انجام اقدامات خاصی قبل از کاردیوگرافی لازم نیست اما باید در انجام روش اکوکاردیوگرافی TEE، فرد حتما ناشتا باشد.
نحوه قرارگیری تجهیزات و سنسورها
الکترود و پروپ دستگاه با توجه به نوع اکوکاردیوگرافی، در بخش های خاصی از بدن بیمار قرار می گیرد.
- در اکو توراسیک، الکترود روی قفسه سینه لخت فرد قرار می گیرد و پروپ روی قفسه سینه برای تابش و بازتاب امواج صوتی، توسط پزشک به حرکت در می آید.
- در اکو TEE، بیمار بی حسی گلو و داروی آرام بخش دریافت می کند و پزشک پروپ را از طریق دهان وارد مری و قلب فرد می کند تا عملیات اکو انجام بگیرد.
- در اکو استرس، فرد براساس شرایط بدنی خود، حدود 5 الی 10 دقیقه به انجام فعالیت ورزشی می پردازد و بلافاصله به صورت توراسیک، مورد اکو قلب قرار می گیرد.
زمان تقریبی هر نوع اکوکاردیوگرافی
به طور متوسط برای انجام فرآیندهای اکوکاردیوگرافی در هر نوعی، نیاز به زمان 20 الی 30 دقیقه ای می باشد. اما این مدت زمان براساس شرایط قلب بیمار ممکن است بیشتر شود که این موضوع در آن واحد، توسط پزشک تعیین می گردد.
کاربردهای اکوکاردیوگرافی
تمامی مشکلاتی که در بخش های مختلف بافتی، عروقی و ماهیچه ای قلب به وجود می آید، با استفاده از اکوکاردیوگرافی به راحتی قابل تشخیص می باشد. اما مشکلات رایج و مهمی که بیشتر بیماران برای تشخیص دقیق آن، به انجام کاردیوگرافی تجویز می شوند به قرار زیر هستند:
تشخیص بیماری های دریچه ای قلب
دریچه های قلب از اصلی ترین بخش هایی هستند که بیشترین مشکلات قلبی را برای افراد به وجود می آورند. در اکو، تشخیص مواردی نظیر تنگ یا باریک شدن و انسداد دریچه ها مورد تشخیص قرار می گیرد. همچنین شدت و میزان اختلالات دریچه قلب بررسی می شود.
بررسی عملکرد بطن ها و دهلیزها
بطن و دهلیزها نیز در اثر مشکلات متعدد، دچار گرفتگی، انسداد و مشکل در کارکرد می شوند. در اکو قلب امکان اندازه گیری ابعاد بطن و دهلیز وجود دارد و قدرت پمپاژ قلب را برآورد کرد. در این روش، می توان اندازه و کارکرد کلی ماهیچه قلب را که با عنوان “کاردیومیوپاتی” شناخته می شود، مورد بررسی قرار داد تا از این طریق ضخامت دیواره قلب، ضعیف بودن ماهیچه قلب، نشتی و… تشخیص داده شود.
شناسایی نقص های مادرزادی
با انجام اکوکاردیوگرافی، جنین های داخل شکم مادر می توانند از لحاظ ناهنجاری قلبی و سوراخ قلب، در زمان طلایی مورد تشخیص قرار بگیرند و جراحی لازم برای آنان جهت رفع مشکل انجام بگیرد.
ارزیابی تأثیر داروها یا عمل های جراحی بر قلب
بیشتر افرادی که از داروی قلب با فشار خون استفاده می کنند برای اطلاع از نتیحه مثبت داروها، می توانند از طریق اکو، ارزیابی لازم را انجام دهند. همچنین نحوه کارکرد قلب و وجود مشکل بعد از جراحی های قلبی، از این طریق به راحتی قابل بررسی است.
اکوکاردیوگرافی در بیماران خاص
قشر خاصی از افراد که برای انجام فرآیند اکوکاردیوگرافی، با چالش هایی مواجه می شوند، کودکان و زنان باردار می باشند. چون این دو قشر از جامعه با داشتن شرایط خاص بدنی، سیستم ایمنی ضعیف و نیاز به مراقبت بدنی بیشتر، برای انجام اکو باید در شرایط خاصی قرار بگیرند.
اکوکاردیوگرافی در کودکان و نوزادان
کودکان نوزادان در صورت داشتن مشکلات قلبی مادرزادی یا ناهنجاری های خفیف تا حاد، لازم است که برای بررسی از اکو استفاده کنند. انجام اکو TEE برای کودکان و نوزادان باید با پروپ هایی با سایز بسیار کوچک و حساس انجام بگیرد تا حداقل ناراحتی را برای آنان در همگان ورود پروپ به داخل مری داشته باشد.
اکوکاردیوگرافی در زنان باردار
زنان باردار نیز ممکن است در اثر داشتن مشکلات قلبی یا وجود ناهنجاری هایی در قلب نوزاد، از تصویربرداری قلب با اکو استفاده کنند که با توجه به نداشتن عارضه و آسیب برای این افراد، انجام آن با نهایت دقت و تمرکز انجام می گیرد. انجام اکو کاردیوگرافی توراسیک برای مادران باردار توصیه می شود که کاملا غیر تهاجمی می باشد و در صورت حاد بودن مشکل، استفاده از اکو مری قلب استفاده گردد.
مزایای اکوکاردیوگرافی
این نوع از تصویربرداری از قلب، در مقایسه با انواع روش های تصویربرداری از قلب، بسیار ایمن، ساده و غیر تهاجمی می باشد که هیچگونه ریسک و خطری را برای بیماران در هر سن و شرایط بدنی، ایجاد نمی کنند. از مزایای قابل توجه اکو قلب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کم خطر بودن نسبت به سایر روش ها
- غیر تهاجمی و بدون درد و خونریزی
- دقت بالا در تشخیص بیماری قلب
- سرعت بالا و دریافت نتیجه سریع
- بدون نیاز به بستری طولانی و دوران نقاهت
عوارض و خطرات احتمالی
به طور کلی اکو کاردیوگرافی جزو بی خطرترین تصویربرداری قلب شناخته می شود که بدون استفاده از لیزر و برش، تصاویر دقیقی از بافت و ساختار قلب را مورد نمایش قرار می دهد. حال ممکن است در فرآیند انجام اکو مری قلب، ناراحتی هایی در بخش گلو به خصوص رفلاکس برای بیماران به وجود آید که کاملا مقطعی می باشد و در کوتاه ترین زمان رفع می گردد.
نکات احتیاطی قبل و بعد از انجام اکوکاردیوگرافی
برای انجام این اکو نیازی به اقدامات پس و پیش از تست نیست اما لازم است بیماران نکاتی را مورد توجه قرار دهند:
- قبل از اکو ورزش، لباس خنک و کفش راحتی داشته باشند تا در طول اجرای ورزش قبل از تست اذیت نشوند.
- حدود 6 ساعت قبل از انجام اکو مری قلب، خوراکی یا نوشیدنی مصرف نکنند.
- بعد از انجام تست اکو مری قلب، بیمار باید از رانندگی و همچنین مصرف خوراکی، تا قبل از بین رفتن علائم رفلاکس و بی حسی گلو، خودداری کنند.
تکنولوژی های جدید در اکوکاردیوگرافی
امروزه با توجه به افزایش تکنولوژی و فناوری های تجهیزات پزشکی، انواع دستگاه های اکوکاردیوگرافی با کارکرد متنوع طراحی و استفاده می شوند که می توانند تشخیص سریع و راحت مشکلات قلبی را برای پزشکان فراهم آورند تا درمان به صورت تخصصی انجام بگیرد.
اکوکاردیوگرافی سه بعدی و چهار بعدی
برای مشاهده بهتر دریچه های قلبی و حجم قلب از تصاویر سه بعدی اکوکاردیوگرافی استفاده می شود که این امر بهترین نتیجه را در روش تشخیصی اعمال می کند. نوع چهار بعدی این دستگاه نیز، ترکیبی از کارکرد سه بعدی آن به همراه بعد زمان، می تواند تپش قلب را به صورت چهاربعدی در نمایشگر دستگاه به تصویر بکشد. این دستگاه می تواند برای بررسی محل دقیق جراحی و نواقص مادرزادی قلب، بیشترین کاربرد را دارد.
استفاده از هوش مصنوعی در تحلیل تصاویر
بهره گیری از سیستم هوش مصنوعی در تشخیص دقیق تصاویر نقش بسته در روی مانیتور دستگاه، از ایجاد خطای انسانی به میزان زیادی جلوگیری می کند و می تواند در تشخیص سریع و زود هنگام بیماری های خاص قلبی از جمله کاردیومیوپاتی، نارسایی های جداره قلب و… مفید واقع شود.
تلفیق با سایر روش های تصویربرداری برای تشخیص دقیق تر
ترکیب اکوکاردیوگرافی یا سی اسکن یا MRI، بهترین نتیجه را بررسی عروق کرونری، دریچه ها، بطن ها، بافت و ساختار کلی قلب اعمال می کند که این ترکیب می تواند براساس نظر پزشک متخصص براساس شرایط قلب بیمار، مورد اعمال قرار بگیرد.
چگونه برای اکوکاردیوگرافی آماده شویم؟
جهت آماده شدن برای انجام تست اکو قلب، لازم است اقدامات ساده زیر توسط بیمار انجام گیرد:
- لباس ساده، سبک، خنک و جلوباز بپوشید.
- از مصرف غذا و نوشیدنی، چند ساعت قبل از انجام اکو مری قلب خودداری کنید.
- داروهای تجویزی پزشک را مصرف کنید.
- از مصرف غذاهای چرب و سنگین قبل از اکو پرهیز کنید.
سوالاتی که باید از پزشک پرسیده شود
با توجه به شرایط بیمار و وضعیت قلب فرد، لازم است یک روز قبل از اکو، سؤالاتی که می تواند تاثیر بالایی در نتیجه تست داشته باشد، از پزشک مربوطه پرسیده شود:
- چه نوع داروهایی قبل از انجام اکو، نباید مصرف شود؟
- ناشتا بودن برای اکو مری قلب، چند ساعت باشد؟
- چه ناراحتی هایی حین تست با بعد از اکو، ممکن است رخ دهد؟
آمادگی روانی و جسمی بیمار
طبیعتا قلب عضوی از بدن است که استرس نقش مهمی در عملکرد آن دارد. بنابراین نتیجه اکو قلب نیز می تواند تأثیرپذیری بالای استرس بر قلب را به وجود آورد. بنابراین برای دریافت نتیجه دقیق تر، باید استرس و نگرانی درباره انجام اکو کاردیوگرافی را به حداقل رساند و جهت ریلکس شدن سیستم عصبی بدن به خصوص قلب، شب قبل از انجام تست، از خواب کافی و غذای سبک استفاده کرد و از هرگونه بحث و تنشی با اطرافیان خودداری نمود.
تفسیر نتایج اکوکاردیوگرافی
پزشک با خواندن گزارش اکوکاردیوگرافی و بررسی های لازم در زمینه اقدامات ارزیابی بخش های مختلف قلب، سه نتیجه نرمال، خارج از محدوده مجاز و ناهنجاری را به بیمار ارائه می کند که برحسب آن اقدامات درمانی موردنیاز انجام می گیرد.
شاخص‌های اصلی که در بررسی عملکرد قلب انجام می شود به قرار زیر هستند:
- میزان عملکرد پمپاژ خون توسط قلب
- میزان آسیب های بافتی قلب
- میزان اندازه های حفره، دریچه و بطن قلب
- تومور یا توده های ناهنجار قلب
- لختگی خون با انسداد عروق قلب
نتیجه‌گیری
اکوکاردیوگرافی به عنوان یک روش فوق العاده ایمن و غیرتهاجمی برای بررسی ساختار و آناتومی قلب و میزان جریان خون شریانی می باشد که تمامی مشکلات موجود در قلب را در سنین مختلف با شرایط بدنی متفاوت ارائه می کند. مجموعه یوکامد با معرفی انواع روش های اجرایی آن و معرفی شرایط انجام، تمامی نکات مهم آن را برای بیمارانی که قصد انجام اکو قلب را دارند، شفاف سازی نمود.
منبع
https://doctorghavidel.ir/echocardiography-of-the-heart/