پروب به عنوان یکی از قطعات اصلی و کاربردی دستگاه سونوگرافی، از نظر نحوه استفاده و نوع نگهداری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد و می تواند با کوچکترین آسیب یا کثیفی، در تشخیص نوع بیماری فرد به جهت کاهش وضوح تصاویر، اختلال جدی ایجاد نماید. از سویی دیگر ارتباط مستقیم پروب های سونوگرافی با پوست و مخاط بیمار، احتمال افزایش انتقال عفونت و باکتری ها را بیشتر می کند که همین امر اهمیت تمیز نگه داشتن آن را بیشتر می کند. مجموعه یوکامد با ارائه دستورالعمل های SOP در این صفحه، نحوه استفاده و نگهداری از پروب این دستگاه را مورد معرفی قرار می دهد.
پروب سونوگرافی چیست و چرا پاکسازی آن حیاتی است؟
پروب سونوگرافی به عنوان اصلی ترین قطعه دستگاه سونوگرافی با توانایی دریافت و ارسال امواج صوتی به بدن بیمار، می تواند در انتقال داده های صوتی به دستگاه و نمایش تصاویری با وضوح مشخص در نمایشگر دستگاه، مورد استفاده قرار بگیرد. به عبارتی پروب به عنوان تنها قطعه متحرک و کاربردی این محصول، نقش مهمی در کیفیت تصاویر نقش بسته روی نمایشگر سونوگرافی دارد.
ساختار و اجزای پروب سونوگرافی
این محصول از اجزای مختلفی برخوردار می باشد که در ترکیب با یکدیگر می توانند وظیفه ارسال و دریافت امواج صوتی را انجام دهند.
- کریستال پیزوالکتریک که وظیفه تبدیل انرژی الکتریکی به امواج صوتی و بالعکس را برعهده دارد.
- لنز یا فریم که بخش بیرونی دستگاه است و در تماس مستقیم با پوست یا محیط داخلی بدن می باشد.
- کابل انتقال سیگنال که ارتباط دهنده پروب و دستگاه اصلی سونوگرافی می باشد.
- بدنه پروب که وظیفه محافظت از قطعه و اجزای داخلی آن در برابر ضربه، رطوبت و مواد شیمیایی را برعهده دارد.
خطرات آلودگی پروب در محیط های پزشکی
پروب ها همانطور که در معرفی اجزای ساختاری آن توضیح داده شد، دارای بخشی هستند که در تماس مستقیم با پوست یا مخاط و بافت داخلی بدن بیمار قرار دارند که می تواند اصلی ترین عامل برای آغشته شدن به عفونت و باکتری های بیمار و انتقال آن به بدن فرد دیگر باشد. انواع ناقل های ویروسی و باکتریایی نظیر HBV، HCV، HIV، HPV از طریق پروب، امکان انتقال را سریع و راحت می کنند که برای جلوگیری از این امر، ضدعفونی سازی کامل در دستور کار استفاده از آن ها قرار می گیرد.
تأثیر نگهداری صحیح بر طول عمر پروب
برای تمیزکاری و ضدعفونی کردن آن نیز شرایطی تعیین شده است که اپراتورها باید به توجه به این شرایط، اقدامات لازم را برای پاکسازی انجام دهند، در غیر این صورت کاهش عمر مصرفی پروب به عنوان اصلی ترین اجزای دستگاه سونوگرافی دور از ذهن نیست. استفاده از مواد ضدعفونی نامناسب، اعمال فشار به پروب در حین استفاده، قرارگیری در معرض دما و رطوبت بالا، اصلی ترین دلایل برای کاهش عمر اجرای داخلی آن به شمار می رود.
انواع پروب های سونوگرافی و تفاوت نیازهای ضدعفونی
پروب های سونوگرافی بسته به نوع کاربرد و محل تماس با بدن بیمار به چند نوع مختلف تقسیم می شود که هر یک، در تشخیص نوع خاصی از بیماری مورد استفاده قرار می گیرد و از عمق فرکانسی مختلفی برخوردار می باشند. بنابراین هر یک از انواع پروب ها، به دلیل داشتن تماس با بخشی از بدن بیمار، نیاز به تمیزکاری و پاکسازی مجزا دارند که اقدامات تمیزکاری آن ها باید مطابق با دستورالعمل ضدعفونی SOP و شرکت سازنده آن ها باشد که در ادامه معرفی می کنیم.
پروب های سطحی (Linear Probes)
این پروب ها که با عنوان پروب خطی شناخته می شوند، ساده ترین و کاربردی ترین نوع پروب سونوگرافی هستند که از عمق فرکانسی کمتری نسبت به دیگر مدل ها برخوردار بوده و برای سونوگرافی سطحی تیروئید، عضلات، مفاصل، عروق و بافت های نرم استفاده می شود و در تماس با پوست سالم بیمار می باشد.
تمیزکاری این نوع از پروب باید بعد از پاک کردن کامل ژل از روی آن، با محلول ضدعفونی سطح پایین یا سطح متوسط انجام بگیرد تا باکتری های موجود در سطح پوست بیمار را که دریافت کرده است، از بین ببرد.
پروب های عمقی (Convex / Curved Probes)
این نوع پروب که از فرکانس عمیق تری برخوردار است برای سونوگرافی شکم و لگن کاربرد جامعی دارد و صرفا با پوست بیمار در ارتباط مستقیم می باشد. اما استفاده از آن برای پوست زخمی و ترشح دار ممکن می باشد که این امر اهمیت ضدعفونی کردن کامل آن را بازگو می کند. بنابراین استفاده از محلول ضدعفونی کننده سطح متوسط و سطح بالا برای تمیزکاری آن الزامی می باشد.
پروب های واژینال و رکتال (Endocavitary Probes)
این نوع پروب ها با داشتن فرکانس متغير، امکان قرارگیری در حفرات داخلی بدن را دارند که بدین سبب برای سونوگرافی واژینال، رکتال و پروستات مورد استفاده قرار می گیرند. ارتباط بدنه پروب با غشای مخاطی بدن بیمار، غیر قابل انکار است که این امر نیاز به ضدعفونی آن را ضروری می سازد. در استفاده از این محصول از کاور یکبار مصرف استفاده می شود که بعد از اتمام استفاده، کاور برداشته می شود و بعد از شستشو با دترجنت آنزیمی، باید با محلول ضدعفونی سطح بالا تمیز گردد. ضدعفونی کردن این پروب بعد از اتمام استفاده، الزامی می باشد و نباید مراحل تمیزکاری آن به قبل از استفاده، موکول شود.
پروب های قلبی (Cardiac Probes / Phased Array)
پروب هایی که برای سونوگرافی و اکوکاردیوگرافی قلب استفاده می شوند بسته به نوع سونو قفسه قلبی یا سونو مری، با بخش های مختلفی از بدن در تماس هستند. در سونو قفسه قلبی، پروب مانند پروب های عمقی با پوست قفسه سینه بیمار در ارتباط می باشد. اما در سونو مری TEE، پروب از داخل دهان و مری به نزدیکی قلب هدایت می شود که طبیعتا با بخش مخاطی بدن در تماس می باشد.
در سونو قفسه قلبی، فقط لازم است که پروب با محلول ضدعفونی سطح پایین تمیز شود. اما در پروب مری، ابتدا با دترجنت ملایم شسته می شود و سپس با محلول ضدعفونی سطح قوی پاکسازی می گردد.
روش های استاندارد پاکسازی و ضدعفونی پروب های سونوگرافی (SOP)
در پاکسازی انواع پروب های سونوگرافی، باید به مواردی نظیر ضدعفونی کامل پروب از هرگونه عفونت و باکتری، عمر مصرفی آن و همچنین ایمنی بدن بیمار توجه شود. لذا با پایبندی به روش های ضدعفونی استاندارد SOP، می توان تمامی این موارد را به طور کامل مورد توجه قرار داد و تمیزکاری صددرصدی پروب را اعمال کرد.
مرحله ۱: آماده سازی اولیه (Pre-Cleaning)
در اولین مرحله از تمیزکاری بعد از اتمام سونوی بیمار، باید ژل، خون و هرگونه ترشحاتی که روی بدنه تماسی پروب موجود می باشد، حذف شوند. این اولین و مهمترین اقدام برای جداسازی ناقل های بیماری زا از بدنه پروب می باشد.
این کار باید با دستمال پارچه ای نرم و بدون پرز یا گاز استریل انجام بگیرد. درنظر داشته باشید که در صورت ایجاد وقفه و فاصله زمانی بین اتمام کار سونو و تمیزکاری پروب، ژل و ترشحات مخاطی خشک می شوند که فرایند تمیزکاری را با اختلال جدی مواجه می سازد.
مرحله ۲: تمیزکاری با شوینده های مجاز
در این مرحله نیاز است تا آلودگی های موجود در بدنه پروب به صورت تخصصی از بین بروند که برای این کار، باید شستشوی پروب با شوینده مناسبی که توسط تولیدکنندگان این محصول پیشنهاد شده اند، مورد استفاده قرار بگیرند. لازم به ذکر است که انتخاب شوینده هایی مانند الکل ایزوپروبیل بیش از ۷۰٪، آمونیاک یا سفیدکننده کلردار قوی می تواند آسیب جدی به دستگاه وارد سازد.
همچنین نباید پروب به طور کامل در محلول شوینده غوطه ور شود، فقط کافی است دستمال نرم به محلول آغشته شود و به تمام قسمت های مجاز پروب که در دفترچه راهنمای محصول درج شده است، کشیده شود و سپس با دستمال مرطوب تمیز گردد. محلول موردنظر که برای شستشوی پروب استفاده می شود باید حداکثر دمای 40 درجه سانتیگرادی داشته باشد.
مرحله ۳: ضدعفونی سطحی (Low-Level / Intermediate Disinfection)
در این مرحله که با عنوان تمیزکاری میکروارگانیسم ها شناخته می شود، بخش زیادی از ویروس ها، قارچ ها و باکتری های موجود در سطح پروب از بین می روند. برای این کار استفاده از محلول های ضدعفونی تأیید شده نظیر الکل ایزوپروبیل ۷۰٪، ترکیبات آمونیوم چهارتایی و هیپوکلریت سدیم با غلظت پایین ضرورت دارد.
در انجام این مرحله، دستمال نرم و بدون پرز به این محلول آغشته شده و به بدنه پروب کشیده می شود و بعد از یک تا سه دقیقه توسط دستمال نرم دیگر تمیز و خشک می گردد.
مرحله ۴: ضدعفونی سطح بالا (High-Level Disinfection – HLD)
در این مرحله، تمیزکاری جهت نابودی تمامی میکروارگانیسم ها به جز اسپورهای باکتریایی صورت می گیرد. این مرحله از پاکسازی صرفا برای پروب هایی کاربرد دارد که با محیط مخاطی بدن بیمار نظیر واژینال، رکتال و مری در تماس بوده اند. این مرحله از شستشو و تمیزکاری با عنوان HDL شناسایی می شود که برای اجرای آن نیاز به شناخت مواد ضدعفونی کننده مجاز و نحوه اجرای آن ها می باشد.
تمامی محلول هایی که برای ضدعفونی سطح بالا استفاده می شوند، باید زمان خاصی روی بدنه باقی بمانند و نکات ایمنی در استفاده از آن ها رعایت گردد.
- محلول گلوتارآلدئید (Glutaraldehyde) دو درصد باید به مدت 20 تا 30 دقیقه با پروب در تماس باشد و در هنگام استفاده، تهویه مناسبی در محیط اعمال گردد.
- محلول ارتو-فتال‌آلدئید (OPA) 55% به میزان 8 الی 12 دقیقه بدون فعال سازی، روی سطح پروب باقی بماند.
- محلول پراکسید هیدروژن (Hydrogen Peroxide) 7.5 درصد، به میزان 30 دقیقه استفاده گردد.
مرحله ۵: شستشو و خشک کردن نهایی
بعد از استفاده از شوینده های ضدعفونی سطح متوسط و بالا، نیاز است تا پروب با آب مقطر یا فیلترشده مورد شستشو قرار بگیرد و با استفاده از دستمال نرم با هوای فشرده، به طور کامل خشک گردد تا محیطی مرطوب برای رشد قارچ و آلودگی ها به وجود نیاید.
نکات کلیدی در نگهداری پروب ها پس از ضدعفونی
بعد از فرایند ضدعفونی و تمیزکاری پروب ها، نحوه نگهداری و ذخیره آن ها بسیار مهم می باشد و می تواند از آلودگی مجدد پروب و همچنین افزایش هزینه های تعمیر و نگهداری آن جلوگیری کند. در ادامه نکات مهمی برای نگهداری از پروب ها بعد از ضدعفونی کردن ارائه می شود که این نکات باید در تمامی مراکز درمانی، به طور جدی مورد انجام قرار بگیرند.
شرایط دما و رطوبت محیط نگهداری
محیطی که برای نگهداری پروب درنظر گرفته شده است باید تمیز و خشک باشد و ترجیحا از تهویه مناسبی برخوردار باشد. دور بودن پروب از نور مستقیم خورشید الزامی است. دمای محیط موردنظر باید بین 18 تا 25 درجه سانتیگراد باشد.
استفاده از کاور و استند مناسب
برای خشک و تمیز نگه داشتن پروب، استفاده از کاور و استند کاربردی است. کاور منتخب باید جنس غیرپلاستیکی داشته باشد تا از ایجاد رطوبت در دستگاه جلوگیری نماید. همچنين آویزان کردن آن در روی استند به صورت عمودی، می تواند یک روشی عالی برای خارج ساختن رطوبت باقیمانده از محصول باشد. در انجام این کار باید به قرارگیری کابل ها برای جلوگیری از کشیدگی و نامنظمی آن ها توجه شود.
پیشگیری از آسیب های مکانیکی
کابل های پروب نباید برای نظم بهتر، دور دستگاه پیچیده شوند که این کار امکان پارگی آن را بیشتر می کند. همچنین باید از افتادن دستگاه و قرار دادن اجسام سنگین روی آن خودداری شود.
ترک خوردگی و نشتی پروب در هنگام استفاده یا نگهداری، باید مورد توجه قرار بگیرد و برای تعمیر و بررسی بیشتر به مراکز تعمیر انتقال داده شود. برای اطمینان از سلامت فیزیکی دستگاه، سرویس ماهانه آن و همچنین بررسی بدنه آن قبل از هر استفاده، ضروری می باشد.
مستندسازی و ردیابی
این مورد برای ثبت زمان ضدعفونی کردن دستگاه می باشد که می تواند اطمینان اپراتور را از ضدعفونی شدن آن قبل از استفاده بیشتر کند. برای این امر، چسباندن برچسب شناسایی یا درنظر گرفته دفترچه برای ثبت تاریخ، نوع ضدعفونی مصرفی، نام اپراتور و بیمار و همچنین زمان نگهداری الزامی است.
خطاهای رایج در پاکسازی پروب های سونوگرافی
در زمینه پاکسازی پروب های سونوگرافی، خطاهایی توسط اپراتور انجام می گیرد که ضمن پاکسازی نشدن کامل پروب از آلودگی ها، عمر مصرفی و عملکرد دستگاه نیز تحت تاثیر قرار می گیرد و منجر به کاهش کیفیت وضوح تصاویر شده و تشخیص را برای پزشکان سخت تر می کند. در ادامه خطاهای رایج در این زمینه را معرفی می کنیم.
استفاده از مواد شوینده یا ضدعفونی کننده نامناسب
برخی از محلول های ضدعفونی قوی (الکل، آمونیاک، کلر و… ) که توسط شرکت های تولیدکننده پروب، برای پاکسازی محصول غیرمجاز تلقی می شوند، می توانند سطح پلیمری آن را تخریب کرده و چسب اب بندی را از بین ببرند و سبب ترک خوردگی سطح تماس پروب شوند. استفاده از این محلول های شوینده غیرمجاز، گارانتی محصول را نیز باطل می کند و مانع از اجرای خدمات پس از فروش و گارانتی محصول توسط شرکت های تولیدکننده و نمایندگی فروش می شود.
غوطه ور کردن کامل پروب در محلول ضدعفونی
بسیاری از اپراتورها برای ضدعفونی کامل آن، پروب را به طور کامل در محلول غوطه ور می کنند که این کار باعث نفوذ محلول به داخل بخش الکتریکی دستگاه شده و خرابی آن را به صورت تدریجی یا دائمی ایجاد می کند.
ضدعفونی ناکافی پروب های تهاجمی
پروب های واژینال، رکتال، مری و… که با سطح داخلی بدن بیمار در تماس می باشند، با الکل و دستمال ضدعفونی به طور کامل پاکسازی نمی شوند که این کار می تواند انتقال عفونت ویروسی بیماری های خطرناک را امکان پذیر کند. لذا استفاده از مراحل ضدعفونی سطح بالا برای پروب های تهاجمی، تنها راه مجاز برای پاکسازی کامل دستگاه می باشد.
عدم ثبت و مستند سازی مراحل SOP
ثبت نکردن مراحل و فرایندهای انجام شده در پاکسازی پروب، یک خطای بزرگ و رایج در هنگام استفاده از این محصول می باشد که رعایت الزامات استفاده از آن را تحت شعاع قرار می دهد و هیچ شواهدی را برای اپراتور و بیماران جهت ضدعفونی شدن دستگاه قابل تایید نمی سازد و صرفا پروب به عنوان یک دستگاه کاملا آلوده شناسایی می کند.
استانداردها و دستورالعمل های بین‌المللی در ضدعفونی پروب ها
در جهان برای استفاده درست و ضدعفونی دقیق ابزارهای پزشکی، سازمان های مختلف جهانی، روش هایی را ارائه می کنند که این ابزارها باید برای داشتن مجوز استفاده، از روش های پاکسازی توصیه شده توسط این استانداردها بهره بگیرند. در ادامه مهمترین دستورالعمل های استانداردی سازمان های مهم جهانی را معرفی می کنیم.
- دستورالعمل FDA (آمریکا) براساس سطح تماس پروب با بدن بیمار، متمرکز بر ضدعفونی سطح پایین، بالا و استریل
- استانداردهای CDC براساس سطح تماس و ریسک انتقال عفونت، متمرکز بر ضدعفونی سطح متوسط و بالا
- WHO (سازمان جهانی بهداشت) متمرکز بر استفاده از کاور یکبار مصرف، ژل استریل و ضدعفونی سطح بالا
- انجمن های رادیولوژی و سونوگرافی متمرکز بر رعایت پنج مرحله اساسی پاکسازی و رعایت دستورالعمل های HLD شرکت تولیدکننده
مزایای رعایت SOP در پاکسازی پروب ها
رعایت دستورالعمل های استاندارد پاکسازی و نگهداری از پروب های سونوگرافی، می تواند مزایای بسیار گسترده ای را داشته باشد که هم به نفع بیمار و هم به نفع مراکز درمانی است.
جلوگیری از انتقال عفونت ها
پروب ها به سبب تماس مستقیم با پوست و مخاط بیمار، ناقل ویروس های مهمی مانند هپاتیت B، C، HIV و… هستند که با پاکسازی کامل آن ها طبق دستورالعمل های استاندارد، احتمال انتقال عوامل بیماری زا به بیماران دیگر به صفر می رسد.
افزایش طول عمر دستگاه و پروب
با رعایت دستورالعمل های پاکسازی پروب که توسط شرکت تولیدکننده ابلاغ می شود، می توان اجزای داخلی مانند پلیمر، کریستال و همچنین کابل های این دستگاه را از آسیب های محلول های شوینده حفاظت کرد و عمر مصرفی آن ها را بیشتر نمود. همچنین نکاتی که در زمینه نگهداری پروب در این دستورالعمل ها آورده شده است (دما و شرایط محیطی خاص) از هزینه نگهداری محصول در طول استفاده به میزان زیادی می کاهد.
بهبود کیفیت تصویربرداری
کثیف بودن سطح پروب و همچنین آلوده بودن آن، دریافت کامل امواج صوتی را با اختلال جدی همراه می سازد که همین امر باعث افت کیفیت وضوح تصاویر نمایشی شده و تشخیص بیماری را با مشکل مواجه می سازد. لذا با تمیزکاری دقیق و اصولی پروب، کیفیت تصویربرداری در طول استفاده کماکان حفظ می گردد.
کاهش هزینه های تعمیر و جایگزینی
عدم توجه به دستورالعمل های SOP در جهت تمیزی و نگهداری از پروب، دستگاه را در برابر عواملی نظیر استفاده نامناسب از شوینده، شرایط محیطی نامناسب و ضربه فیزیکی، آسیب پذیر می سازد. اما با انجام اقدامات توصیه شده، می توان کیفیت و عملکرد پروب آن را حفظ کرد که این امر تاثیر مستقیمی در کاهش هزینه های نگهداری و تعمیر آن دارد.
سوالات متداول (FAQ)
آیا می توان از الکل برای ضدعفونی پروب ها استفاده کرد؟
برای پروب های سطحی، استفاده از الکل هفتاد درصد مجاز است اما استفاده بی رویه آن منجر به ترک خوردگی سطح تماس دستگاه می شود.
ضدعفونی پروب های واژینال چقدر زمان می برد؟
این نوع از پروب ها به علت نیاز به اجرایی شدن مراحل ضدعفونی سطح بالا، شستشو و خشک کردن، به طور میانگین به 8 الی 30 دقیقه زمان نیاز دارند.
بهترین محلول ضدعفونی برای پروب های سونوگرافی چیست؟
محلول ضدعفونی مناسب برای پروب های سطحی، الکل و ترکیبات آمونیوم چهارتایی است و برای پروب های تهاجمی، باید از محلول های تایید شده توسط شرکت تولید کننده (پراکسید هیدروژن، گلوتارآلدئید، OPA و…) استفاده کرد.
آیا ضدعفونی بیش از حد باعث آسیب به پروب می شود؟
استفاده نادرست از محلول های ضدعفونی مجاز و غیرمجاز و غوطه ور کردن آن در محلول، آسیب فیزیکی و الکتریکی را برای پروب ایجاد می کند اما رعایت دستورالعمل استاندارد، آسیبی به دستگاه نمی زند.
نتیجه‌گیری
پروب های سونوگرافی به عنوان اصلی ترین اجزا در فرآیند سونوگرافی تهاجمی و غیرتهاجمی، نیاز به رعایت بهداشت و ضدعفونی کامل و تحت استاندارد شرکت تولید کننده و استانداردهای جهانی دارند که این امر ضمن جلوگیری از انتقال عوامل بیماری زا و حفظ سلامتی افراد، باعث کاهش ریسک عملکردی دستگاه و افزایش هزینه های نگهداری آن می شود و تداخلی را در کیفیت وضوح تصاویر سونو ایجاد نمی کند. مجموعه یوکامد با ارائه استانداردهای ضدعفونی پروب، نحوه پاکسازی دقیق و اصولی این دستگاه را برای شما به طور کامل معرفی کرد.